Avrupa, uzun ışıltılı kış gecelerini geride bırakmaya hazırlandığı şu günlerde Noel ruhunun heyecanıyla şarkılar söylüyor.
Güneşin batmak bilmediği yaz akşamlarını geride bırakalı hayli zaman olduğunu hatırlayınca Almanya’nın bu soğuk kış gecelerinde meydanlarda kurulan Noel pazarlarında sıralanan küçük küçük ahşap kulübelerin dizildiği sokakları dolaşalım ister misiniz?
Işıklarla donatılmış pencereler, evler, mağazalar, caddeler, Noel şarkıları söyleyen çocukların koşturduğu, eskiden kartpostallara konu olan Noel manzaraları ile yaklaşık bir aydır Avrupa, ışıl ışıl.
Her şey bundan tam dört hafta önce başladı. Noel öncesi 4 pazar gününü tamamlayacak şekilde birer mum yakarak sürdürülen bir Noel geleneğinin ilk mumunun yakılması ile… Çam ağacının dallarından oluşan küçük bir çelengin üzerine dizilen mumların her biri, Noel’e ulaşılacak olan pazarları saymanın en büyük göstergesi çünkü.
Bu ve bunun gibi birçok etkinliğe eşlik eden bir sürü geleneksel ritüelleri gerçekleştiren Hristiyanların geri sayımlarının başladığı Noel maceraları, aynı günlerde kurulan rengârenk Noel pazarları ile şenlendi. Küçük küçük ahşap kulübelerin içinde satılan; tarçınlı, limonlu, vanilyalı ve içi reçelli kurabiyeler, Noel kekleri, yanı sıra çeşitli ve bol şekerli kuru yemişler ve tabii ki “Glühwein” adını verdikleri sıcak şaraplar bu pazarın en çok rağbet gören ürünleri. Bir de bol bol hediyelik eşyalar tabii…
Akşam hava karardıktan sonra kulübelerin önünü dolduran bu insanlarda gece boyunca en ufak bir taşkınlık, gürültü, çevreye rahatsızlık verecek hareket göremezsiniz. Duyacağınız en yüksek ses, şen kahkahalardan öte geçmez. Onca kalabalığın bu sükûnu sizi şaşırtmasın, her zamanki halleri insanların. Ha bir de şarkı söyleyen sokak şarkıcıları ve onlara eşlik eden küçük grupların melodik sesleri doldurur caddeleri. İşitebileceğiniz tüm sesler bundan ibaret.
6 Aralık’ta İhtiyar Aziz Nick’in çocukların ayakkabılarına çikolata fındık bırakması ile hediyeleşmenin ilk adımı atılmış olur. Onun dışında inanışa göre sarışın, melek benzeri bir figür olan “Christkind” tarafından da hediyeler bırakılabilir. O, daha sürprizlidir. Çünkü yalnızca gece değil günün herhangi bir saatinde çocuklara hediye bırakabilecek sihirli bir varlıktır Christkind dedikleri. Amaaa St. Nicholas’ın bir de kötü arkadaşları vardır! Knecht Ruprecht ya da kömür ve dal getiren yarı keçi yarı şeytan karışımı bir yaratık olan Krampus adlı bu arkadaşların görevi; Noel ruhunu bozan yaramaz çocukları korkutmaktır.
Kurulan Noel pazarlarının ömrü dördüncü mumun yandığı haftaya kadar sürer. İlk mumdan dördüncü mumun yandığı haftanın 24’üne kadar süren 24 günlük bir Noel (Advent) takvimi geleneğini de es geçmemek gerek. Özellikle çocuklar için hazırlanan bu takvimlerde her günün arkasına yerleştirilen çikolatayı, ancak ilgili günde açıp yiyebilen çocukların bu sayede kutsal gecenin geldiğini tam olarak algılamaları sağlanır. 24 Aralık’ta başlayan kutsal gecelerinde (Heilige Abend) hediyeleşmeler gerçekleşir. 25 Aralık İsa Peygamberin doğum günü kabul edilir ve 25-26 Aralık resmi tatildir. Noel Aralık’ın 24’ü gecesi başlar 26 ‘sında son bulur.
Yani anlayacağınız Noel ile yeni yıl farklı tarihlerdir. Almanların “Silvester” olarak adlandırdıkları tüm dünyanın aynı gece kutladığı yılbaşını, Noel’in hemen peşinden gelen yeni bir takvim yılının başıyla, yani yeni yıl ile birbirine karıştıran insanları çok gördüm hatta hâlâ görüyorum. İnternete, neredeyse her kişinin erişebildiği şu çağda, okumadan, araştırmadan yılbaşının Hristiyan bayramı olduğunu söyleyenlerin dikkatine bu durumu o yüzden yeniden sunmak istedim. Yani Hristiyanların bayramı olan Noel, 25-26 Aralık günleri.
Ha bir de “Üç Kral” var. 6 Ocak’ta kutlanan “Epiphany” diye de adlandırılan bir “yortu” günüdür bu. Ama hiçbiri 31 Aralık gecesiyle alakalı değildir. Yani Hristiyanlıkta dini olarak 31 Aralığın bir karşılığı yoktur.
Hatta Noel’in ekonomik yönünün 1800’lerden bu yana gittikçe önem kazanması Hristiyanlar arasında Noel’in dinî anlamını kaybedip ticarileşmesine yönelik kaygıların arttığı yönündedir. Kapitalizmin ellerinin uzandığı en büyük sektörlerden biri haline dönüşen Noel kutlamaları, bugün nüfusunun yüzde 60’ından fazlasının tanrıya inanmayan İngiltere, Fransa gibi ülkelerde bile coşkuyla kutlanması, hiç şüphesiz bunun en büyük göstergesidir. Hristiyan çevreler ise Noel’in bir alışveriş ve hediye bayramı haline gelmesinden ve çocukların Noel Baba’ya, İsa’dan daha fazla önem vermesinden endişe duymaktadırlar. Yani Noel, Avrupa’da bile, gün geçtikçe dinî vasfını yitirmeye de başlamıştır.
Gelelim Çam ağacı meselesine. Noel Baba yortusunu kutlayan Hıristiyanlar, efsanevi inanış doğrultusunda bu kutlamalar sırasında, ışık ve çeşitli maddelerle yaprak dökmeyen ağaçları süslerler. Bu da artık gelenekselleşen çam ağacı olmuştur. Bu adet, eski Mısırlıların, Çinlilerin, Yahudilerin ve putperest milletlerin yaprak dökmeyen ağaçları ölümsüzlük simgesi saymalarından kaynaklanmaktadır. Günümüzdeki Noel gelenekleri arasındaki ağaç süslemesinin Almanya’nın batı tarafında ortaçağda hüküm sürmüş olan eski putperestlikten alındığı rivayeti yaygındır. Hatta bazı kaynaklar bunun bir Pagan ritüeli olduğundan da bahsederler.
Bir başka ritüelse, kapıların üzerine tebeşirle yazılan (gelişen teknoloji sonucu etiket ve çıkartma halinde de görebilirsiniz) gizemli bir not gibi görülen -mesela bu sene için- 20*C+M+B*20 sembolleridir. Bu, Latince Christus Mansionen Benedicat yani İsa bu evi kutsamıştır anlamına gelen bir ifadedir. Üç bilge adam Caspar, Melichior ve Balthasar’ı temsil ettiği söylenir. Başındaki ve sonundaki rakamlar da yılı temsil eder.
Bir de son olarak bahsetmek istediğim bilmiyorum hâlâ ne derece yaygın ama “Christbaum loben” dedikleri bir gelenekleri var. Bu, komşunun çam ağacını övmek amacıyla yapılan bir gelenektir. Mesela bir Alman, komşusunun kapısını çalar, içeri girip çam ağaçlarının ne kadar güzel, heybetli olduğunu anlatır, anlatır(…) sonra ikram edilen Schnaps’ı içer oradan çıkıp bir başka komşusunun kapısını çalıp aynı şekilde devam eder.
Bugün 24 Aralık, Hristiyanların kutsal geceleri. Çam ağacının altına hediyelerini koyacakları, çorapların içine hediye dolduracakları gece…
Noel pazarları bir dahaki seneye kadar yavaş yavaş toplanmaya başlarken; tarçın ve vanilya kokulu kurabiyeler, sıcak şekerli bademler belki bir sonraki Noel’e kadar bu kadar rağbet görmeyecek ama Avrupa’da daha kutlanacak birçok etkinlik, günü geldikçe geleneklerine uygun kutlanmaya devam edecek.
Son söz: 24 Aralık Noel Bayramının arifesi, Hristiyanların kutsal geceleri (Heilige Abend). 25-26 Aralık tarihleri de Noel Bayramı. Yani yeni yıl değil. 31 Aralık da sadece yeni bir takvim yılının sonu, yeni bir yılın başı.
“Marry Christmas” diyecek arkadaşlarınız varsa tam da bugün. Yoksa “Mutlu yıllar!…” demek için daha bir haftayı aşkın süre beklemeniz gerek.